قدس آنلاین- نازلی مروت: زندگی کوتاه و پر از برکت حضرت فاظمه(س) نقطه عطف تاریخ شیعه است. اهمیت دوران 18 ساله زندگی ریحانه النبی راباید در حمایت از نبی خدا(ص) و دفاع از دژ ولایت امیرالمومنین(ع) جست. با وجود ادله متقن تاریخی، اما در خصوص زندگی و اندیشه بانوی نمونه اسلام اختلاف رأی فراوانی وجود داشته که زمینه ساز تالیفات علمی مهمی شده است. کتاب «مأساة الزهراء علیها السلام شبهات و ردود» اثر ماندگار مرحوم علامه سید جعفر مرتضی عاملی(ره) یکی از این آثار است. اثری علمی که پاسخگوی بسیاری از شبهات درباره شخصیت حضرت زهرا(س) است و در عین حال سرآغازی برای تحول در زندگی یک پژوهشگر و اندیشمند شیعه.
در آستانه شهادت حضرت فاطمه(س) و به پاسداشت مولف فقید این کتاب ارزشمند، با حجت الاسلام و المسلمین سید محمد جعفر مرتضی عاملی، مدیر موسسه تنظیم و ترجمه آثار علامه سید جعفر مرتضی عاملی(موسسه سیره پژوهی و اندیشه اسلامی)و فرزند علامه درباره چگونگی تولد رنج های حضرت زهرا به گفت وگو نشستیم.
ماجرای نگارش کتاب مأساه الزهرا چیست؟
* نگارش کتاب مأسه الزهرا مربوط می‌شود به آن دوره که علامه محقق هنوز در ایران بود و به لبنان باز نگشته بود ـ یعنی سال 1992میلادی ـ آن زمان یکی از آقایان سرشناس و معروف در لبنان که به خاطر موضع‌گیری‌های ایشان در عرصه مقاومت و سیاست به عنوان شخصیتی مهم از وی یاد می‌شد صحبت‌های جنجال‌برانگیزی را در مورد حضرت فاطمه سلام الله علیها مطرح کرد، البته علامه(ره) به خاطر اینکه با ایشان رابطه خوبی داشتند سعی کردند ایشان را از نظر خود برگرداند.
با مکاتبه و ارسال نامه‌های متعدد که متضمن ادله و روایات بود موفق به این کار شد، آن شخص هم با صدور بیانیه مبادرت به تصحیح گفته خود کرده و کار تمام شد و فتنه خوابید.
علامه سید جعفر مرتضی عاملی بعد از چند سال هنگامی که والد بزرگوار ایشان ـ که یکی از علمای خودساخته بود ـ از دنیا می‌رود به درخواست مادرشان به لبنان برگشت که پس از چندی دوباره زمزمه‌هایی در این موضوع و دیگر موضوعات حساس و جنجال‌برانگیز نسبت به ائمه اطهار و أهلبیت علیهم السلام از سوی این شخصیت مطرح شد. و آن روزها کسی حاضر نبود یا به عبارتی جرأت نمی‌کرد حتی یک کلمه در این باره بگوید یا بنویسد آن هم به خاطر این بود که این شخصیت به عنوان نماد مقاومت و صاحب موضع سیاسی تعریف شده بود و هرگونه اعتراض و یا حتی پرداختن به این موضوع به مثابه درهم شکستن خط قرمز ترسیم شده بود.
علامه با تبحری که در سیره پیامبر أکرم صلی الله علیه و آله، اهل بیت علیهم السلام و تاریخ اسلام داشتند که همراه با غیرت دینی، اسلامی و ایمانی بود با تحمل تمام سختی‌ها و دشواری‌ها و نیز گذشتن از آبرو واکنش و پیامدهای این موضوع را به جان خرید، و برای اینکه زنگ خطر را به صدا در آورد کتاب «مأساة الزهراء علیها السلام شبهات و ردود» را با هدف دفاع از مظلومیت و جایگاه و منزلت حضرت فاطمه علیها السلام و تصحیح افکار عمومی در دو جلد منتشر کرد.
ویژگی این کتاب این بود که علامه سید جعفر مرتضی عاملی رضوان الله علیه با اخلاصی تمام و بدون توجه به موانع موجود بر سر راه با نگارشی گویا و بیانی رسا به طور مستدل و با مصادر و منابع فراوان و گوناگون بدون هیچ گونه ذکر و نامی از این شخصت و فقط با بیان شبهه و رد آن به صورت علمی این کتاب را نوشته است، این بود که این کتاب زبان‌زد عام و خاص شد، البته شهرت علامه از قبل به عنوان محقق و پژوهشگر تاریخی به خاطر تألیفاتی در سیره و تاریخ و کتاب «الصحیح من سیرة النبی الأعظم صلی الله علیه و آله» جای خود را داشت.
امّا اگر با دقت ملاحظه کنیم خواهیم دید که تألیف کتاب «مأساة الزهراء علیها السلام» موجب توفیقات الهی و روزافزون علامه و به تعبیر دیگر تولد دوباره ایشان شد، به این معنا که برکت قلمشان بیش از هر وقت نمایان شد که علاوه بر تکمیل کتاب «الصحیح من سیرة النبی الأعظم» در 36 جلد ـ که آن زمان فقط 10 جلد بود ـ نگارش کتاب «الصحیح من سیرة الإمام علی علیه السلام» در 53 جلد، کتاب «سیرة الامام الحسین علیه السلام فی الحدیث و التاریخ» در 24 جلد، کتاب «سیرة الامام الحسن علیه السلام فی الحدیث و التاریخ» در 12 جلد و نیز کتاب پربار «مختصر مفید» در 21 جلد و چندین و چند جلد تفسیر و ده‌ها بلکه صدها جلد کتاب دیگر را شاهد بودیم.
* چرا مرحوم علامه سید جعفر مرتضی عاملی به عنوان ناصر الزهراء شناخته شد؟
این دفاع دلیرانه برآمده از احساس مسؤلیت علامه سید جعفر مرتضی عاملی نسبت به پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام که ایشان با دغدغه و اخلاص تمام به صورت محققانه و پژوهشگرانه ـ حتی در هنگام مریضی و کسالت ـ بدان پرداخت علامه عاملی را شایسته و مستحق عناوین و اوصافی همچون (ناصر الزهراء علیها السلام)، (مزربان حریم تشیع) و یا (مرزبان دین) و سایر القاب کرده که گویای خدمتگزاری و غیرت دینی و مسؤلیت‌پذیری این شخصیت بزرگ و کم نظیر است.
*یکی از مسایل اختلافی در تاریخ زندگی حضرت فاطمه زمان شهادت ایشان است. مرحوم علامه در مورد تاریخ دقیق شهادت حضرت به چه نتایجی دست یافتند؟
* همانطور که می‌دانید در مورد تاریخ دقیق شهادت حضرت فاطمه سلام الله علیها بسیار اختلاف است، البته علت این أمر ناشی از سیاست‌های حاکم بوده است که علامه در جلد اول کتاب الصحیح من سیرة النبی الاعظم آن را به تفصیل بیان کرده و توضیح داده است.
علامه در کتاب مأساة الزاهراء علیها السلام نسبت به رنج‌ها و مصیبت‌ها بحث کرده أمّا در جلد دهم کتاب الصحیح من سیره الامام علی علیه السلام وقتی علامه به این مطلب می‌رسد تمام اختلاف‌ها که بالغ بر 11 قول است را ذکر می‌کند: چهل روز ، دو ماه (شصت روز)، هفتاد روز ، هفتاد و دو روز ، هفتاد و پنج روز، نود و پنج روز (شب)، صد روز ، سه ماه، چهار ماه، شش ماه و هشت ماه.
اما علامه از ورود به تحقیق و پژوهش و پرداختن به اینکه کدام یک از این تاریخ‌ها درست و صحیح است خودداری می‌کند و از خواننده بابت این امر معذرت می خواهد و تاریخی را معین نمی‌کند، چراکه این پنهان بودن ودر ابهام ماندنِ تاریخِ شهادتِ حضرت فاطمه علیها السلام ـ همانند مخفی و پنهان ماندن قبر ایشان ـ موجب تکرار یادبود و برپایی چند بارۀ سوگواری در هر سال و باعث شناخت هرچه بیشتر مردم به مظلومیت حضرت و استفاده از دروس عبرت می‌شود.
أما علامه در جلد ششم کتاب «سیرة الامام الحسین علیه السلام فی الحدیث و التاریخ 1/24» قول اول را که 40 روز است با دلیل و برهان رد می‌کند، و در آنجا بیان می‌دارد که هجوم قوم بر خانه حضرت نه فقط یک بار بلکه چندین بار انجام شده است.
اولین هجوم به خانه حضرت همان لحظات اولیه بود هنگامی که حضرت علی علیه السلام از دفن پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فارغ شدند ـ یعنی همان روز دوشنبه ـ و حضرت زهرا سلام الله علیها را بین دیوار و در محصور کرده و بر اثر فشار جنین ایشان "محسن" سقط می‌شود.
هجوم دوم در روز بعد بود و به روایتی از شیخ مفید استناد می کنند. همچنین پس از 10 روز از شهادت پدرشان پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله در قضیه غصب فدک از حضرت بر ایشان هجوم برده و او را بار دیگر زدند. هجوم دیگری را هم کتاب الاحتجاج ثبت می کند که این هجوم با هدف آتش زدن منزل فاطمه(س) صورت می گیرد. سپس آخرین هجوم که شاید سخت‌ترین و با بیشترین انبوه مهاجمین بود، پس از دو ماه بود.
بنا به نظر علامه سید جعفر مرتضی عاملی قول اول یعنی شهادت پس از چهل روز از رحلت و شهادت پیامبر صلی الله علیه و آله بعید به نظر می آید، و به علت در ابهام ماندن و پنهان بودن سایر تاریخ ها و امکان پذیری هریک از آنها احیا و برپایی سوگواری در همه این ایام به عنوان "ایام فاطمیه" در شناخت هرچه بیشتر مردم به مظلومیت حضرت و استفاده از دروس عبرت بی‌تأثیر نیست.
*به نظر شما مهمترین ویژگی علمی کتاب مأساه الزهرا چیست؟
درباره ویژگی عملی باید عرض کنم که جلد اول کتاب مأساة الزهراء علیها السلام به صورت عقلی وکلامی به نقد و پاسخ به شبهه‌هایی می‌پردازد که آن شخص القا کرده بود و سعی داشت باورهای مردم عادی را به تشکیک در این حقایق تاریخی وا دارد، که نهایتاً این امر به ضایع کردن و پایمال کردن حق وحقوق أهل بیت به ویژه حضرت الزهراء علیها السلام می‌انجامید وبر گستاخی حمله کنندگان وعمل شوم ظالمین سرپوش می‌گذاشت وآنان بی گناه جلوه می‌داد.
جلد دوم با همان مبانی تحقیقی وپژوهشی و ابزارهای کاربردی که برای متون تاریخی در سایر کتابها به کار می بردند که بیشتر آنها را در جلد أول کتاب الصحیح من سیرة النبی الأعظم صلی الله علیه وآله تدوین وثبت کرده است به تحقیق وپژوهش متون تاریخی پیرامون این حوادث تلخ وناگوار پرداختند.فصل اول جلد دوم کتاب استفاده از عنصر شعرو سرودها به عنوان سند تاریخی است. ایشان معتقد بود که شعر "سند تاریخی است" ودر این باره می‌نویسد: ".. از نخستین قرنها تا امروزه شاعران آنچه بر حضرت زهرا علیها السلام از ظلم و ستم و مظلومیت و زدن و سقط کردن جنین را در سرودهای خود مملو کرده و آن را توجیهی برای انتقادات خود از کسانی در آن شرکت کرده و یا عامل آن بوده است قرار داده‌اند وبرخی از این شاعران، یا معاصر امامان معصوم علیهم‌السلام بوده‌اند یا در دوران نزدیک به عصر آنان بودند. و این یک سند تاریخی قوی بشمار می‌آید، بلکه قوتش در تأکید ثبوت مضمونش بر روایات ناقلان، محدّثان و مورّخان برتری دارد.."
سپس علامه اولین شعر را از سید حمیری رحمه الله که معاصر امام صادق و کاظم علیهما السلام است را نقل می‌کند.
| ضربت واهتضمت من حقها | وأذیقت بعده طعم السلع |
مایلم به یک نکته دیگر در کتاب اشاره‌ای داشته باشم که علامه جهت پاسخ به شبهات مطرح شده توسط آن شخص مجبور می‌شود بخشی از کتاب را به مسأله‌ای اختصاص دهد وعلامه خود نسبت به وقتی که از عمر خود را صرف جمع‌آوری این متون کرده تآسف خود را ابراز می‌کند وآرزو داشت که این وقت را در پرداختن به امور مهمتر وحیاتی صرف می‌کرد. این مسأله بحث این بود که آیا در أیام رسول خدا صلی الله علیه وآله دری برای منازل وخانهها وجود داشت یا نه؟ یا اینکه خانه‌ها فقط پرده داشته است؟ که البته این یک ادعای واهی و پوشالی و بی اساس است که علامه بدان با ادله کافی ووافی پاسخ دادند. که این بخش از کتاب نیز بعداً به صورت مستقل وجداگانه با نام "الأبواب فی عهد الرسول صلی الله علیه وآله" منتشر شد.
متأسفانه این روزها بعضی از افراد به این شبهه تمسک کرده وآن را بازگو می‌کنند وسعی در تشویش اذهان عمومی و دارند که بحمد الله این بخش از کتاب مأساة الزهراء علیها السلام خود پاسخ محکمی برای اینگونه شبهه‌ها بوده و هست و باقی خواهد ماند.
این را هم اضافه می کنم: کتابچه‌ای به عنوان "لماذا مأساة الزهراء علیها السلام؟" وجود دارد که در چاپ دوم کتاب "مأساة " به آن اضافه شد که علامه انگیزه وهدف خود را از نوشتن همچنین پیامدها و واکنش‌های حاصله پیرامون انتشار کتاب را در آن تشریح می‌کند که مراجعه به آن بسیار مفید است.
*ظاهرا علامه نسبت به این کتاب علاقه ویژه ای داشتند. علت چیست؟
البته علاقه مرحوم علامه به این کتاب بسیار زیاد بود وکتاب را از افتخارات خود در زمینه تحقیق وپژوهش علمی و موضوعی می‌دانست که باید برای آن از خداوند متعال شکرگزار بود زیرا بوسیله این کتاب توانست از جده خود صدیقه کبری سلام الله علیها دفاع کند، شبهات مطرح شده در جامعه را پاسخ دهد، افراد پاکدل را در مقابل این شبهه‌ها ایمن سازد و راه را بر شبهه افکنی برخی ببندد، چراکه این کتاب مورد توجه و تأیید مراجع عظام حوزهای علمیه ایران اسلامی و عراق قرار گرفته وبه طور کتبی وشفاهی آن را بیان کردند و علاوه برآنکه نگاه منصفانه علما ونویسندگان وفرهیختگان جهان اسلام به این کتاب واعتبار آن به عنوان مرجع تاریخی در قضیه را به خوبی می توان مشاهده کرد که همه اینها موجب خیر وبرکت دنیا وآخرت برای ایشان شد.
أما درباره ویژگی معنوی کتاب مأساة الزهراء باید عرض کنم که در این باب مطلب بسیار است ولی می‌توانم این را بگویم که بنده در آخرین سفرم که چند ماه قبل از رحلت ایشان به لبنان داشتم، خودم آن را از شخص ایشان شنیده وآن خوابی بود که برای من تعریف کردند که حسب تعبیرخودشان حاکی از آن بود که إن شاء الله این کتاب به همراه کتاب دیگری مورد عنایت باری تعالی قرار گرفته وشفیع علامه در آخرت خواهد بود.
منبع: خبرگزاری قدس آنلاین
دیدگاه خود را بنویسید