به گزارش خبرنگار مهر، آیت‌الله علامه سید جعفر مرتضی عاملی در عصر حاضر یکی از برجسته‌ترین سیره‌نگاران در جهان اسلام است. روش اجتهادی او در تاریخ و سیره نگاری، طرحی نو در حوزه‌های علمیه و همچنین در میان پژوهشگران علوم دینی درانداخت. آثار علامه در حوزه تاریخ البته در میان دیگر شاخه‌های علوم دینی نیز تأثیرگذار بود. به طور کل به باور بسیاری از منتقدان آثار علامه سید جعفر مرتضی در دفاع از حریم تشیع و معارف قرآن و اهل بیت علیهم السلام و نیز پیراستن و تصحیح دیدگاه‌ها نسبت به حوادث و رویدادهای تاریخ اسلام جایگاه بلندی دارند. تتبّع وسیع، ارزیابی دقیق، ریشه‌یابی هوشمندانه از حوادث و سیر آنها، تحریف زدایی و نمایاندن حقایق و واقعیت‌ها، نشان دادن دست‌های جعل و تحریف، و افشای چهره‌های مزوّر و فریبگر، از ویژگی‌های برجسته آثار استاد است.
«الصحیح من سیرة النبی الاعظم» که در ۳۵ مجلد تألیف و منتشر شد، یکی از مشهورترین منابع تاریخی شیعی درباره پیامبر مکرم اسلام است. این کتاب پس از انتشار بلافاصله بدل به یکی از منابع مرجع فکری، تاریخی و عقیدتی در جهان اسلام شد. جامعیت این کتاب به قدری است که حضرت آیت‌الله سیستانی خطاب به علامه سیدجعفر مرتضی عاملی گفت: «لعل انتم اعلم العلماء فی‌التاریخ، فی‌الشیعه و بل فی الاسلام». این کتاب تاکنون مورد استفاده بسیاری از محققان و علاقه‌مندان در عرصه‌های فقه، تاریخ و اصول عقاید شیعه بوده است. یکی دیگر از دیگر کتاب‌های مشهور آیت‌الله مرتضی عاملی مجموعه عظیم ۵۳ جلدی «الصحیح من سیرةالامام علی علیه السلام» است که پس از انتشار برنده جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شد. علامه نزدیک به ۲۵ سال را در ایران و در شهر مقدس قم اقامت داشت و در همین مدت منشأ خدمات فرهنگی شایانی هم به طلاب لبنانی قم و هم به مردم ایران شد.
از مجموعه عظیم «الصحیح من سیرةالنبی الاعظم» تاکنون دو ترجمه به قلم محمد سپهری و حجت‌الاسلام حسین تاج آبادی فارسی منتشر شده است که ترجمه تاج آبادی پس از انتشار جایزه کتاب سال حوزه را نیز به خود اختصاص داد. البته علامه مرتضی عاملی از این ترجمه‌ها راضی نیست و نسبت به آنها ایراداتی را وارد می‌داند. درباره آثار علامه و ترجمه‌های فارسی آنها با حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمد مرتضی عاملی، فرزند علامه و مدیر مرکز نشر و ترجمه آثار علامه محقق سید جعفر مرتضی عاملی در قم به گفت‌وگو نشستیم.
تالیفات علامه مرتضی عاملی آنقدر زیاد است که مخاطبان ایرانی و کسانی که نمی‌توانند عربی بخوانند، باید آرزوی مطالعه همه آنها را در دل دفن کنند؟
استاد سیدجعفر مرتضی عاملی در حدود ۱۱۰ عنوان یا بیشتر کتاب تألیف کرده‌اند که مجلدات این تالیفات به بالای ۲۶۰ جلد می‌رسد. در این کتاب‌ها آثار مهمی چون «الصحیح من سیرةالنبی الاعظم» وجود دارد که ۳۵ جلد است. البته ما پس از انتشار یک جلد فهارس نیز به آن اضافه کردیم که مجلدات کلی مجموعه را به ۳۶ جلد رساند. این جلد فهارس هم برای مخاطبان و بویژه پژوهشگران بسیار مهم است. کتاب «الصحیح من سیرةالامام علی علیه السلام» نیز بسیار مفصل است و در ۵۳ جلد منتشر شد. حاج آقا همچنین تألیف کتاب «سیره امام حسین (ع)» را در آغاز بیماری سرطانش آغاز کرد که پس از دو سال به پایان رسید و در نهایت در ۲۴ جلد منتشر شد. او همچنین کتاب «سیره امام حسن (ع) را نیز در ۱۲ جلد تألیف کرد. استاد در این بین کتاب‌های دیگری را نیز تألیف کرده است مانند کتاب «مختصر مفید» در ۲۱ جلد که در پاسخ به سؤالاتی در زمینه‌های مختلف نگاشته شده است و «میزان الحق» در چهار جلد که پاسخ‌های مستدلی است به شبهات وهابیت. مبلغان و نویسندگان وهابی معمولاً با پرخاش و فحاشی در آثار خود با شیعه مواجه می‌شوند، اما آیت الله مرتضی عاملی در این کتاب با زبانی علمی و ملایم با آنها بحث می‌کند. عمده منابع علامه برای این کتاب نیز بیشتر از منابع اهل سنت است. از این کتاب می‌توان به المراجعات دوم نیز یاد کرد.
پس از آنکه ترجمه و تلخیص آقای محمد سپهری از کتاب «الصحیح من سیرةالنبی الاعظم» با عنوان «سیرت جاودانه» در دو جلد به دست ما رسید و آن را مطالعه کردیم، ملتفت بسیاری از اشتباهات و حذف و اضافه، و تقدیم و تأخیر مطالب و… به طور فاجعه‌باری شدیم که بحث امانت‌داری را زیر سوال می‌برد. قلم حاج آقا سیالیت خاصی دارد و ایشان هیچگاه از نوشتن دست نکشیده است. «مأساة الزهرا» دیگر کتاب مهم اوست و آخرین کتاب هم که منتشر شده «الإعتماد فی مسائل التقلید والإجتهاد» است که شامل دروس خارج آیت الله مرتضی عاملی است که البته خودشان نوشته‌اند و تقریرات شاگردان نیست.
چرا مرکز نشر و ترجمه آثار علامه محقق سیدجعفر مرتضی عاملی در قم تصمیم گرفت خود به ترجمه آثار اقدام کند؟
در ابتدا تأسیس این مرکز با هدف باز بینی و ارزیابی ترجمه‌های موجود در راستای همکاری با مترجمان بود امّا پس از اینکه ترجمه فارسی کتاب‌ها مورد انتقاد علامه مرتضی عاملی قرار گرفت، مرکز قم با تشکیل تیمی از مترجمان برگردان آثار را به زبان فارسی آغاز کرد. ما پیشتر مشکلی با ترجمه‌های فارسی نداشتیم و گمان می‌کردیم که مترجمان مشغول کار علمی هستند و البته به شخصیت علامه مرتضی عاملی هم علاقه دارند. ضمن اینکه در ظاهر نیز امانت‌داری را رعایت کرده و قصد خود از ترجمه را به اطلاع حاج آقا رسانده بودند.
اما پس از آنکه ترجمه و تلخیص آقای محمد سپهری با عنوان «سیرت جاودانه» در دو جلد به دست ما رسید و آن را مطالعه کردیم، ملتفت بسیاری از اشتباهات و حذف و اضافه، و تقدیم و تأخیر مطالب و… به طور فاجعه‌باری شدیم که بحث امانت‌داری را زیر سوال می‌برد. به یک نمونه از این اشتباهات که من پیشتر به آن پرداخته بودم، دوباره اشاره می‌کنم و آن اشتباه مترجم میان «خیال» و «خیل» است. آقای سپهری «خیول» را که اسب‌ها معنی می‌دهد به خیال ترجمه کرده است. در هر صورت حاج آقا از این ترجمه بسیار ناراحت شدند و ماجراهای ما با مترجمان از اینجا آغاز شد. زمانی که قرار شد کتاب «الصحیح من سیرةالنبی الاعظم» به طور کامل ترجمه شود، ما به مترجم و ناشر ضروت ارسال ترجمه جهت ارزیابی را گوشزد کردیم تا اگر احتیاج به تصحیح نکاتی داشت ما آن را انجام دهیم.
برای این بازبینی و تصحیح درخواست مالی داشتید؟
خیر. مسائل مالی مطرح نبوده و نیست. مهم‌ترین مساله برای ما انتشار بدون غلط ترجمه‌های فارسی است تا شیعیان فارسی زبان هم بتوانند از آثار علامه بهره ببرند. پس از مدتی نماینده‌ای از طرف ناشر به منزل من در قم آمد و درخواست انتشار ترجمه کامل را داشت. من گفتم که باید ترجمه را به طور کامل ببینم و بعد نظر بدهم. رفتند که ترجمه کامل را بیاورند و هنوز هم دارند می‌آورند! بعد خود مترجم نزد برادرم رفتند و گفتند که شما دو فصل ترجمه را ببینید و نظر دهید تا ما آن را منتشر کنیم. برادرم آنها را به من ارجاع داد و گفت راه دیگر این است که کل ترجمه را بیاورید تا خدمت حاج آقا بفرستیم. که این نیز محقق نشد و مدتی بعد آنها با لبنان تماس گرفته و به یکی دیگر از برادرانم گفتند که دو بخش از ترجمه را برای شما می‌فرستیم تا برای ملاحظه خدمت آیت الله مرتضی عاملی بدهید. اخوی بنده در پاسخ از طرف آقا به ایشان گفت که باید کل ترجمه را برای بازبینی بفرستید. و به هر حال این کار انجام نشد و کتاب را منتشر کردند.
همین ترجمه باعث شد که علامه جعفر مرتضی عاملی درباره ترجمه «الصحیح من سیرة الامام علی» هشدار بدهند؟
کتاب که منتشر شد ما تازه متوجه شدیم که کلیت ترجمه واقعاً افتضاح است و محتوای کتاب شهید شده. حاج آقا که در آن زمان مشغول کار کردن بر روی فهارس «الصحیح من سیرةالامام علی (ع)» بودند از این ترجمه به شدت ناراحت شده آنجا چیزی به این مضمون نوشتند که: «از معایب کتاب (سیره امیرالمومنین) این است که کسی نباید آن را ترجمه کند بجز مترجمی که یا تحت اشراف خودم به برگردان اقدام کند یا فرزندم». خوب واقعاً به نظر شما حیف نیست که کسی اجازه ندارد این کتاب را ترجمه کند؟ چه چیزی باعث این کار شده است؟ خود ما مجبوریم بار سنگین این ترجمه را تحمل کنیم. و ما چه طور می‌توانستیم با وجود آن همه اشکالات عمیق ترجمه‌ها را تأیید کنیم؟
جریان ترجمه حجت‌الاسلام آقای شاه آبادی از «الصحیح من سیرةالنبی الاعظم» چه بود؟ برای انتشار این ترجمه هماهنگی با شما یا دفتر علامه در لبنان صورت گرفت؟ با وجودیکه پیشتر مطالبی در نقد این ترجمه منتشر شده بود، اما عجیب اینکه در نوزدهمین دوره جایزه کتاب سال حوزه در سال ۱۳۹۶ به عنوان اثر شایسته تقدیر انتخاب شد.
پس از ترجمه محمد سپهری، حجت‌الاسلام والمسلمین حسین تاج آبادی نیز ترجمه خود را توسط انتشارات سفیر اردهال به چاپ رساند. زمانی که او مشغول ترجمه بود، جناب علامه مرتضی عاملی برای شرکت در کنفرانسی به تهران آمد. مترجم در آن زمان به دیدن حاج آقا رفت و بیان کرد که کتاب را کامل و دقیق ترجمه کرده و حاضر است برای بازبینی آن را در اختیار بگذارد. حاج آقا در پاسخ گفت که به شرطی اجازه چاپ را می‌دهد که ترجمه را کلمه به کلمه مطالعه کند. به هر حال جناب آقای تاج آبادی ترجمه‌های خود تا جلد ۲۵ را فرستاد. ما بررسی اجمالی کردیم و متوجه شدیم که این ترجمه نیز اشکالات زیادی دارد و باید اصلاح شود و به او هم ابلاغ کردیم. جناب آقای تاج آبادی در جواب گفتند که خود ترجمه را اصلاح خواهند کرد و برای ارزیابی مجدد آن را به ما ارجاع دهد. مرکز قم هم پذیرفت، اما بعد متوجه شدیم که ترجمه را پس از اصلاح بدون آنکه به ما دوباره ارجاع دهند، مجوز چاپ را گرفته و منتشر کرده‌اند.
به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای چاپ این کتاب اعتراضی نکردید؟
مترجم و ناشر ما را در عمل انجام شده گذاشتند. البته ما به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی رفته و اشکالات متعدد این ترجمه را گوشزد کردیم و گفتیم که مخاطب ایرانی در چه اشتباهاتی می‌افتد و چه برداشت‌های نادرستی می‌تواند از محتوای کتاب داشته باشد. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی حکمی صادر کرد تا از توزیع این کتاب جلوگیری شود. پس از آن آقای تاج آبادی برای رسیدن به راهکاری به منزل من آمد. من گفتم که هیچ راهی برای تأیید این ترجمه توسط ما وجود ندارد مگر اینکه اشکالات آن برطرف شوند، اما ایشان گفت که ما باید این ترجمه را منتشر کنیم. پاسخ من این بود که مرکز با وجودیکه دستور توقف انتشار و پخش را گرفته اما مانع کار نمی‌شود. بنابراین اگر قصد چاپ و توزیع دارید این کار را انجام دهید و مسئولیت شرعی هم به گردن خودتان، اما اگر کسی از ما برای تأیید این ترجمه سوال کرد ما پاسخی مبنی بر تأیید نخواهیم داد. در نهایت گفتند که به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نامه بدهیم.
علامه مرتضی عاملی در جایی از کتاب «الصحیح…» نوشته‌اند: «عزه نفس البنی وإبائها» که آقای تاج آبادی آن را به «عزت نفس پیامبر و پدرانش» ترجمه کرده است در حالی که إباء به معنای «ابا و بزرگ منشی» است نه به معنی پدر. ما هم نامه‌ای به وزارت ارسال کرده و در آن صراحتاً اعلام کردیم که ترجمه آقای تاج آبادی از کتاب «الصحیح من سیره النبی الاعظم» مورد تأیید ما یعنی مرکز نشر و ترجمه آثار علامه محقق سیدجعفر مرتضی عاملی نیست، اما در صورت اعمال چند شرط می‌توانند آن را منتشر کنند. نخست اینکه در مقدمه حتماً اشاره کنند که هرگونه اشتباه در ترجمه بر عهده مترجم است. دوم اینکه شمارگان این چاپ بیش از هزار نسخه نباشد. سوم اینکه در چاپ بعدی برای اصلاح اشکالات حتماً نظر مرکز یا شخص علامه جلب شود و چهارم اینکه عبارت «برخی از مطالب با هماهنگی نویسنده حذف شده» که مترجم در مقدمه خود آورده نیز حذف شود.
این چهار شرط را گذاشتیم و رسماً اعلام کردیم که این ترجمه مورد تأیید ما نیست. به هر حال کتاب منتشر شد، اما ما دوست داشتیم که کتاب ابتدا تصحیح شود. ما می‌توانستیم این کتاب را اصلاح کرده و بعد برای انتشار به آنها بسپریم. فقط باید مدتی صبر می‌کردند که نکردند. اگر این اتفاق می‌افتاد زحمت ۱۰ ساله مترجم آن به هدر نمی‌رفت. کاش هزینه انتشار روی کتابی انجام می‌شد که تصحیح شده باشد. می‌دانم که ناشر اعلام کرده که برای چاپ این کتاب منزل شخصی‌اش را فروخته است. ما قدر این نکات را می‌دانیم اما آن پول مگر در کجا مصرف شده؟ اصل مطلب حاج آقا در کتاب «الصحیح من سیرةالنبی الاعظم» که منتقل نمی‌شود. مترجم در برخی از موارد مباحث کتاب را وارونه کرده است. قسمت‌هایی هم بد و اشتباه ترجمه شده و اشتباهات هم فاحش است.
اگر صلاح می‌دانید به برخی از اشکالات این ترجمه هم اشاره کنید؟
مثلاً در جلد نخست کتاب کلمه «طلاب اللبانات» را که زیاده خواهان و جاه طلبان و طماعین معنی می‌دهد به «دانشجویان تازه کار» ترجمه کرده‌اند. در جای دیگری حاج آقا بحث «الاستنساب» را به کار بردند و آقای تاج آبادی این را به عنوان نژادگرایی ترجمه کرده‌است. نژادگرایی دیگر چیست؟ این ترکیب مانند چشمه آب است. العین یکبار عین الباصره است یعنی چشم یکبار هم عین نابعه است یعنی چشمه. این الفاظ یکی هستند. به هر روی مترجم استنساب را به روی نسب شناسی برده در صورتی که در این جمله منظور نویسنده «مناسب دانستن» است. استنساب در اینجا از باب استحسان نه از باب نسب است. به یک مورد دیگر نیز اشاره می‌کنم مثلاً در جایی آمده «عزه نفس البنی وإبائها». مترجم محترم آن را به «عزت نفس پیامبر و پدرانش» ترجمه کرده است در حالی که إباء به معنای «ابا وبزرگ منشی» است نه به معنی پدر. ببینید انسان ممکن است دچار این اشتباهات شود، اما بروز اینها در یک کتاب علمی کشنده است و مباحث کتاب را شهید می‌کند.
ما نامه‌ای به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ارسال کرده و در آن صراحتاً اعلام کردیم که ترجمه آقای تاج آبادی از کتاب «الصحیح من سیره النبی الاعظم» مورد تأیید ما یعنی مرکز نشر و ترجمه آثار علامه محقق سیدجعفر مرتضی عاملی نیست، اما در صورت اعمال چند شرط می‌توانند آن را منتشر کنند. به نظرم اگر آقای سپهری کتاب را شهید کرد، آقای تاج آبادی هم آن را زخمی کرد. البته ما از زحمات آقای تاج آبادی قدردانی می‌کنیم که سعی کردند ترجمه خوبی را ارائه دهند اما به هر حال کار به صورت درست و کامل و بدون اشتباه درنیامده است و همانطور که گفتم مخاطب فارسی و شیعیان ایرانی را در درک مطلب به اشتباه می‌اندازد.
علت عجله آنها در انتشار ترجمه با وجود این اشکالات چه بود؟
نمی‌دانم. فقط می‌دانم که همه زحمات آنها و هزینه‌هایی که کردند به هدر رفته است. این جای تأسف دارد و البته در شرایط فعلی صنعت نشر ایران که قیمت‌ها چند برابر شده است، باید تأسف بیشتری خورد. چه می‌شد اگر یکسالی صبر می‌کردند تا کتاب تصحیح شود؟ ما بسیار بیشتر از آنها تأسف می‌خوریم که این همه زحمت و این همه هزینه برای انتشار این ترجمه‌ها صورت گرفته اما خود نویسنده نمی‌تواند از آنها دفاع کند. کاش می‌توانستیم کسانی را که از مرکز درباره ترجمه فارسی «الصحیح من سیرةالنبی الاعظم» سوال می‌کنند به ترجمه‌های آقایان سپهری و تاج آبادی ارجاع دهیم، اما نمی‌توانیم. اگر این ترجمه‌ها را تأیید کنیم مشکل شرعی پیش می‌آید و اگر تأیید نکنیم که زحمت مترجمان از بین می‌رود.
مشکلات فقط با مترجمان کتاب «الصحیح من سیرةالنبی الاعظم» یا همان «سیره صحیح پیامبر» بوجود آمد؟ یا با دیگر مترجمان هم مشکل داشتید؟
ترجمه کتاب «ابن عربی: سنی متعصب» را نیز تا یک مرحله با یکی از مترجمان همگام بودیم که ادامه نداد. کتاب چاپ شد و غلط‌های بسیاری در آن بود و ما تأیید نکردیم. اکنون مترجم پس از چند چاپ برگشته و به ما می‌گوید که آن قسمت از ترجمه را که شما ندیدید، ببینید تا چاپ جدید کتاب با تصحیح شما منتشر شود و سایر ترجمه‌های این کتاب همین طور است. مثلاً مترجم کتاب دیگری در جایی «عرقوب» را که رگ پاست به «گردن» ترجمه کرده و عبارت «عرقوبشان را زد» را به «گردنشان را زد» ترجمه کرده است. باید این ترجمه‌ها از فیلتری رد شود تا مخاطب فارسی با این اشتباهات فاحش مواجه نشده و بتواند محتوای دقیقی از کتاب عربی را با کمترین اشتباه برداشت کند.
ترجمه‌های فارسی مورد استناد پژوهشگران قرار گرفته است؟
به کرات. در نمایشگاه کتاب امسال کتابی دیدم با عنوان «دانشنامه حضرت خدیجه» که به تازگی هم منتشر شده است. در این کتاب استنادی به ترجمه آقای تاج آبادی از «الصحیح من سیرةالانبی الاعظم» داده بودند. در اینجا هم اشتباهات مهمی رخ داده از جمله کلمه «اباء» که در قبلاً گفتیم، یعنی از ترجمه اشتباه آقای تاج آبادی این اشکالات به کتاب «دانشنامه حضرت خدیجه» نیز منتقل شده است.
اگر آقای سپهری کتاب را شهید کرد، آقای تاج آبادی هم آن را زخمی کرد. البته ما از زحمات آقای تاج آبادی قدردانی می‌کنیم که سعی کردند ترجمه خوبی را ارائه دهند اما به هر حال کار به صورت درست و کامل و بدون اشتباه درنیامده است و همانطور که گفتم مخاطب فارسی و شیعیان ایرانی را در درک مطلب به اشتباه می‌اندازد. روند کارهای ترجمه آثار در مرکز نشر و ترجمه آثار علامه محقق سیدجعفر مرتضی عاملی در قم چگونه پیش می‌رود؟
ما ترجمه را از آثار کوچک آغاز کرده و تاکنون چند کتاب منتشر کرده‌ایم. سعی کرده‌ایم نیز دقت زیادی در ترجمه‌ها اعمال شود و همین کار زمان زیادی می‌طلبد. به عنوان مثال ما برای ترجمه یک کتاب ۵۰ صفحه‌ای در حدود ۶ ماه زمان صرف می‌کنیم. سه تا پنج مترجم روی ترجمه کار کرده و کلمه به کلمه را بررسی می‌کنند. می‌توانم ادعا کنم که در چند کتاب منتشر شده نهایت دقت را در ترجمه به خرج داده‌ایم. هرچند که بازهم نمی‌توان ادعا کرد که صددرصد محتوای ترجمه به نظر علامه مرتضی عاملی نزدیک است. اکنون ما سه کتاب ترجمه را منتشر کرده‌ایم و یک کتاب هم که از گفت‌وگوهای مطبوعاتی استاد منتشر شده است.
به عنوان پایان بحث درباره آخرین وضعیت جسمی آیت‌الله سیدجعفر مرتضی عاملی پس از عمل‌شان و مبارزه‌ای که با سرطان داشتند، بفرمائید.
حاج آقا الحمدالله بیماری را چند سال قبل عمل کردند. مراحل شیمی درمانی و پرتو درمانی همه در ایران انجام شد. حاج آقا برای درمان بیماری خود در ایران استخاره کردند که خوب آمد، بنابراین تمام مراحل درمان اعم از شیمی درمانی و پرتو درمانی در ایران انجام شد و انصافاً پزشکان ایرانی نیز بهترین درمان را انجام دادند، اما بالاخره این بیماری مهلک است و حاج آقا ضعف جسمانی دارند. به خاطر مصرف داروهایشان و همچنین پرتو درمانی ریه‌ها کمی ضعیف شده و آسیب دیده است. راه رفتن نیز برای پدر سخت شده است. به همین دلایل نیز بیشتر در کتابخانه شخصی‌شان حضور داشته و مشغول نوشتن هستند.
قصد بازگشت به ایران را ندارند؟
ما اعضای خانواده حاج آقا آرزوی بازگشت ایشان به ایران را داریم اما مشکلات زندگی و امور اداری حوزه‌ایی که در بیروت تأسیس کردند و حوزه‌ای را که در جنوب لبنان در دست تأسیس دارند، دغدغه‌هایش را در لبنان زیاد کرده است. بگذارید خاطره‌ای برای شما تعریف کنم. چند ماه پیش پدر قرار بود که عمل آنژیو قلب انجام دهند. من برای دیدن ایشان و انجام امور به لبنان رفتم. ایشان به بیمارستان رفتند و عمل آنژیو را انجام دادند و مرخص شدند. پس از ترخیص از بیمارستان، با وجودیکه عمل آنژیو برای ایشان سنگین بود، امر کردند مستقیماً به حوزه‌مشغول ساخت برویم تا بتوانند نظرهای خود را به کارگران بدهند. این پشتکار ایشان به شدت من را به شگفت انداخت. ایشان حتی در هنگامه جنگ هم نوشتن را فراموش نکردند و بجز نوشتن دیگر کارهایی را که مرتبط با دین و فرهنگ باشد انجام می‌دهند و تفاوتی ندارند که در بیمارستان باشند یا در خانه.
کد خبر ۴۶۲۲۴۴۳
منبع خبر / مهر / فرهنگی و هنری / ۰۱-۰۳-۱۳۹۸
دیدگاه خود را بنویسید