اىن دومىن مرتبه­اى است که براى دىدار با ىکى از پرکارترىن محققىن و اندىشمندان جهان اسلام به قم سفر مى­کنم. پىش از اىن، دىدارها ىا در مشهد و در هنگامه­ى سفر زىارتى علامه بود و ىا پاى تلفن. محرّم و عاشورا بهانه­ى خوبى است تا عىادت از علامه را در دوره­ى کسالت ىک­ساله­ى اخىر تکرار کنم. ىک سالى که گرچه براى همه­ى کسانى که دغدغه­ى سلامت اىشان را داشتند، با سختى و التهاب گذشت؛ اما براى جهان تشىع، سرشار از خىر و برکت بود.

در اىن دوره­ى ىک­ساله، کتابى تألىف شد که امىد مى­رود پاىانى بر همه­ى تحرىف­هاى عاشورا باشد. گرچه تنها ده جلد از مجموعه­ى ارزشمند «سىرة الحسىن علىه السلام» به زىور طبع آراسته گشته، اما به زودى شاهد تولد جلد­هاى پىاپى اىن اثر ارزشمند در حوزه­ى زندگى و سىره­ى سىد الشهدا علىه السلام خواهىم بود و وقاىع عاشورا را مرورى دوباره خواهىم داشت([1]).

علامه سىد جعفر مرتضى را که بىشتر با کتاب «الصحىح من سىرة النبي الأعظم صلّى الله علىه و آله» مى­شناسىم، در همان محله­ى قدىمى و منزل ساده­ى پسرشان در محله­ى معلّمِ قم ملاقات کردم تا درباره­ى سىرة الحسىن علىه السلام بگوىند. سادگى ظاهر، سپىد‌پوش بودن و عرق­چىنى که بر سر داشتند اىشان را دوست­داشتنى­تر نشان مى­داد. پاى صحبت اىن عالم فرزانه در حالى­که در بستر بىمارى بود نشستم و چهره­ى گشاده و عاطفه­اى که دلالت بر اىمان وى داشت، من را براى پرسش­هاى متعدد مصمم­تر کرد.

اىن گفت و گوى خواندنى را با خادم الحسىن علىه السلام بخوانىد.

[تألیف سیرة الحسین ×]

پرسش: تألىف سىرة الحسىن علىه السلام در دوره­ى ىک­ساله­ى بىمارى شما، بهانه­اى براى دىدار دوباره­ى ما با شما شد. دقىقاً از چه زمانى نگارش اىن مجموعه را آغاز کردىد؟

پاسخ: تألىف سىرة الحسىن علىه السلام با آغاز بىمارى، هم­زمان شد؛ اما به برکت نام امام حسىن علىه السلام توفىق نگارش اىن ده جلد در اىن اىام براىم مقدر شد. البته جلد اول را قبل از سفر درمانى به اىران و در لبنان نوشتم؛ اما بقىه را در اىران و در اىام بىمارى به رشته­ى تحرىر در آوردم که در حال حاضر ده جلد اول آن به چاپ رسىده است.

[به تنهایی تحقیق می­کنم]

پرسش: ىکى از نکات مطرح­شده درخصوص پرونده­ى علمى شما، سرعت عمل در کنار دقت علمى در تألىف کتب است. اىن وىژگى، محصول کار گروهى است؟

پاسخ: اگر مقصود از کار گروهى اىن است که افرادى، کار تهىه­ى فىش و مقدمات را انجام مى­دهند، خىر! من همه­ى کار تحقىق را از صفر تا صد به تنهاىى انجام مى­دهم. اما پس از تألىف و در مرحله­ى چاپ، آقاىان همراهى مى­کنند و دست­نوشته­ها را براى انجام امور اجراىى تحوىل مى­گىرند.

پرسش: کارچاپ اىن دوره­ى موجود از کتاب سىرة الحسىن علىه السلام در اىران انجام شده است ىا لبنان؟

پاسخ: لبنان([2]). 

[لطف خداوند]

پرسش: اجازه بدهىد ىک سؤال ماورائى هم بپرسم. در حىن تألىف سىرة الحسىن علىه السلام آىا توجهات خاصى از ناحىه­ى امام علىه السلام درک کرده­اىد؟

پاسخ: اىن سؤال از آن سؤالاتى است که نمى­توان جواب روشنى به آن داد؛ اما من احساس مى­کنم مادامى که در اىن راه قدم بر مى­دارم و به فرهنگ شىعى خدمت مى­کنم، خدا همه­ى کارها را رو به راه مى­کند و مسأله­ى غىر عادى­اى ندارم. خدا را شکر کارها به شکل طبىعى پىش مى­رود. به لطف خداوند، کارها آسان و در روال طبىعى پىش مى­رود.

[حجت بر من تمام شد]

پرسش: چرا پس از نگارش کتاب «الصحىح من سىرة الإمام علي علىه السلام» نگارش سىرة الحسىن علىه السلام را در دستور کار قرار دادىد؟

پاسخ: زمانى که تألىف کتاب «الصحىح من سىرة الإمام علي علىه السلام» به پاىان رسىد، بسىارى از دوستان و اطرافىان از من خواستند تا سىره­ى امام حسىن علىه السلام را بنوىسم. اما من رغبتى براى نوشتن نداشتم. حسى شبىه ترس از نوشتن سىره­ى حسىن علىه السلام داشتم. ترس به اىن جهت که نتوانم کار خوبى را از آب در بىاورم ىا نتوانم آن را تمام کنم.

اما چندىن نفر مطالبى درباره­ى تألىف سىره­ى امام حسىن علىه السلام گفتند که دىدم حجت بر من تمام شده است و باىد نوشتن سىره براى امام حسىن علىه السلام را شروع کنم.

[به نوشتن سیرة الحسین × دعوت شده بودم]

پرسش: چه مطالبى؟

پاسخ: خواب­هاىى دىده بودند که براىم تعرىف کردند و گوىا به نوشتن اىن کتاب دعوت شده بودم. هرچند به نظر من نباىد ماجراى خواب دىدن براى مردم نقل شود.

پرسش: فکر مى­کنىد اىن مجموعه در چند جلد به پاىان برسد؟

پاسخ: خدا مى­داند. البته من توقع نداشتم که زندگى امام حسىن علىه السلام را در همىن ده جلد به اتمام برسانم([3]). ده جلد اول سىرة الحسىن علىه السلام به ماجراى تولد حضرت سىد الشهدا علىه السلام تا مرگ معاوىه و به خلافت رسىدن ىزىد مى­پردازد.

اما بعد از اىن تا شهادت امام حسىن علىه السلام ممکن است در همان ده جلد به اتمام برسد؛ ولى اگر بخواهم تمام جوانب زندگى سىدالشهدا علىه السلام مانند مباحث عزادارى و زىارت را به طور جامع به رشته­ى تحرىر در بىاورم ممکن است بىش از اىن شود و تا بىست ىا سى جلد دىگر هم ادامه پىدا کند. و اگر خداوند عمرى بدهد و زنده باشم مبحث عزادارى و زىارت را هم در ادامه­ى زندگى امام علىه السلام خواهم نوشت.

[منابع سیرة الحسین × و استقبال مجامع علمی]

پرسش: از منابع علمى اهل سنت هم استفاده کردىد؟

پاسخ: بله.

پرسش: فکر مى­کنىد استقبال مجامع علمى از کتاب سىرة الحسىن علىه السلام چگونه باشد؟

پاسخ: اىن مسأله را زمان مشخص مى­کند. کتاب­هاى من چون اکثراً مفصل است با ذائقه­ى عموم مردم سازگار نىست. إن شاء الله اهل فن و علم، بهره­ى لازم و کافى را از اىن کتاب در پژوهش­هاى علمى ببرند.

[کتاب باید در بستر علم، رونمایی شود]

پرسش: براى رونماىى از کتاب برنامه­اى ندارىد؟

پاسخ: معمولاً کتاب­هاىم رونماىى نمى­شود. کتاب باىد در بستر علم رونماىى شود. همىن که در ساىت معرفى مى­شود کافى است. زىباىى در سادگى است.

[نام من را از کتاب ترجمه­ی سیره­ی پیامبر ’ بردارند]

پرسش: براى ترجمه­ى فارسى سىرة الحسىن علىه السلام چه برنامه­اى دارىد؟

پاسخ: برنامه­اى ندارم. هنوز ماجراى ترجمه­ى «الصحىح من سىرة النبي الأعظم صلى الله علىه و آله» حل نشده است تا بخواهىم درباره­ى ترجمه­ى سىرة الحسىن علىه السلام بحثى را مطرح کنىم. من از آقاىان خواستم تا تنها نام من را از ابتداى ترجمه­ى الصحىح بردارند؛ اما مورد توجه قرار نگرفت.

[لزوم پاسخ به شبهات]

پرسش: اجازه بدهىد در مورد محورهاى کتاب، سؤالاتى را مطرح کنم. آىا فضاىى براى پاسخ به شبهات در نظر گرفته شده است؟

پاسخ: در همه­ى کتاب­هاى من ملاحظه مى­کنىد که اگر پاسخ به شبهات نباشد من ورود پىدا نمى­کنم. چون انگىزه­ى من از نگارش اىن کتاب اولاً؛ رفع شبهات و پاسخ به آن است و ثانىاً؛ استخراج نتاىج، لطاىف و دستاوردهاىى براى خواننده است. 

من تارىخ نمى­نوىسم. من تحلىل زندگى، رفتار و موضع­گىرى­هاى امام حسىن علىه السلام را در برهه­هاى مهم و سرنوشت­ساز تارىخى نگاشته­ام.

من نمى‌خواهم الإرشاد ىا بحار الأنوار دىگرى بنوىسم.

[سیرة الحسین × حضور امام در رویدادها است]

پرسش: سىرة الحسىن علىه السلام رواىت از گفتار امام است ىا رفتار اىشان؟

پاسخ: در سىرة الحسىن علىه السلام زندگى امام در دوره­ى حىات پىامبر صلّى الله علىه و آله، امام على علىه السلام و امام حسن مجتبى علىه السلام و سپس در دوره­ى امامت خود اىشان، مورد بررسى قرار گرفته است. اما نکته­اى که وجود دارد اىن است که باىد دىد در همه­ى دوره­هاى تارىخى، نقل­هاى مُتقنى از حىات امام حسىن علىه السلام وجود دارد ىا نه؟

آنچه امام على ىا امام حسن علىهما السلام در دوره­ى حکومت خود به امام حسىن علىه السلام واگذار مى­کنند باعث مى­شود تا سىد الشهداء علىه السلام در جامعه نقش داشته باشد و همىن است که مورد توجه است که اىن موارد، بسىار اندک است. اما اىنکه رواىت ىا نقلى از دىگران براى امام حسىن علىه السلام آمده باشد، متن تارىخى نىست تا به آن دقت شود. نگارش سىرة الحسىن علىه السلام توجه به فعل و رفتار و حضور در ىک روىداد، توسط امام است.

[سکوت امام حسین × در زمان معاویه]

پرسش: ىکى از نکاتى که در خصوص زندگى امام حسىن علىه السلام مطرح است دورانى است که با دوره­ى حىات امام حسن مجتبى علىه السلام هم­زمان مى­شود. سکوت امام حسىن علىه السلام در برابر ظلم معاوىه چه دلىلى دارد؟

پاسخ: عراقى­ها بر قىام علىه معاوىه اصرار زىادى داشتند؛ اما امام علىه السلام امتناع ورزىدند. علت آن هم اىن است که قدرت لازم براى قىام وجود نداشت. ضمن اىنکه در آن دوره، امام حسن علىه السلام امامِ امت بودند و طبق عهدنامه­اى که با معاوىه امضاء کرده بودند باىد تا پاىان عمر او صبورى مى­کردند.

علاوه بر اىن امام حسىن علىه السلام نىز در زمان قرار عهدنامه‌ی مىان امام حسن علىه السلام و معاوىه حضور داشتند و امام مجتبى علىه السلام تنها نبودند. ضمن اىنکه شراىطى که در عهدنامه آمده بود به سىد الشهداء علىه السلام نىز مربوط مى­شد. ىکى از بندهاى عهد­نامه اىن است که معاوىه حق ندارد حکومت را بعد از مرگش به کسى واگذار کند مگر به امام حسن و سپس به امام حسىن علىهما السلام. در اىن صورت اگر امام حسىن علىه السلام در زمان معاوىه قىام مى­کردند عهد­شکنى و خىانت بود که خلاف قاعده­ى اخلاق و شرع اسلام است.

از سوى دىگر معاوىه در زمان اقتدار، خلافت امام حسن و امام حسىن علىهما السلام بعد از خودش را امضاء کرده بود و قىام امام حسىن علىه السلام اولاً؛ ذهنىت عمومى را نسبت به اىشان تخرىب مى­کرد و ثانىاً؛ حکومت ىزىد بعد از معاوىه، وجاهت قانونى و شرعى مى­گرفت و نىز حق اهل بىت علىهم السلام ضاىع مى­شد.

[حماسه­ی حسینی منسوب به شهید مطهری است]

پرسش: در پاىان، ىک سؤال درباره­ى آن شبهاتى مطرح است که علامه شهىد مطهرى در کتاب «حماسه­ى حسىنى» مطرح کرده­اند. در سىرة الحسىن علىه السلام به اىن شبهات توجه خواهد شد؟

پاسخ: اولاً هنوز در سىرة الحسىن علىه السلام به عاشورا نرسىده­ام و ثانىاً در کتاب «کربلاء فوق الشبهات» به مطالبى که به نقل از شهىد مطهرى در حماسه حسىنى مطرح شده است پرداخته­ام.

حماسه­ى حسىنى منسوب به شهىد مطهرى است و اىشان شخصاً آن را ننوشته­اند؛ بلکه اىن کتاب، سخنرانى­هاى اىشان است که به صورت کتاب تدوىن گردىده است. اىشان راضى به نوشتن حماسه­ى حسىنى نبودند؛ زىرا در کتاب «عدل الهى» نوشته‌اند که من اجازه نمى­دهم سخنرانى­هاى من را چاپ کنىد. به چه حقى اىن کار را انجام دادند؟ من در کتاب «کربلاء فوق الشبهات» قصد دفاع از شهىد مطهرى را داشتم.

سخنرانى، مبتنى بر مطالعاتى است که قرار است براى عامه­ى مردم بىان شود و با مطالعه براى تألىف کتاب متفاوت است. شهىد مطهرى شخصىت علمى برجسته­اى بودندکه به اىن نکات اولىه توجه داشتند. کتاب عدل الهى نىز نوار سخنرانى بود؛ اما ىک پنجم کتاب توسط اىشان اضافه شد و اصلاحاتى انجام شد. 

ضمن اىنکه تنظىم سخنرانى همراه با برداشت و حذف و اضافات است که ممکن است به فحواى مفاهىملطمه وارد کند.


([1]) اين مجموعه در قالب 24 جلد به اتمام رسید ومنتشر گردید. و در حال حاضر علاوه بر سایر تألیفاتی که در این برهه داشتند مشغول تألیف سیره‌ی امام حسن مجتبی علیه السلام می‌باشند که تا کنون چند جلد از آن نیز به طبع رسیده است.

([2]) در ايران نيز در مركز نشر و ترجمه‌ى آثار ايشان منتشر گردیده است.

([3]) اين مجموعه در بیست و چهار جلد به اتمام رسید ومنتشر گردید.

منبع: پاىگاه خبرى ـ تحلىلى قدرس آنلاىن 8/8/1393، مصاحبه‌کننده: طیبه مروت.