بار دیگر به زیارت عالمی از تبار «ابو تراب» می‌روم. علامه ای که از نسل علی علیه السلام است و نامش با نگارش تاریخ پیامبرصلّی الله علیه و آله بر سر زبان‌ها افتاد.

علامه سید جعفر مرتضی العاملی برای دومین مرتبه، میهمان جشنواره­ی بین المللی امام رضا علیه السلام شده­اند. گرچه ایشان در این ایام، دوران بیماری را پشت سر می­گذارند؛ اما همان روحیه­ی متواضعشان باعث می­شود تا به قول خودشان نتوانند دعوت بانیان خدمت به امام رضا علیه السلام را بی جواب بگذارند و از بیروت به شوق زیارت ضامن آهو و شرکت در اختتامیه­ی جشنواره­، عازم مشهد می­شوند.

این بار که در شهر امام رضا علیه السلام به دیدار علامه می­روم، دوتن از دوستان همراهم هستند؛ خادمان جشنواره که دوست دارند عالمی از جنس ربانیت را زیارت کنند. زانو زدن در محضر بزرگترین سیره­نویس پیامبر صلّی الله علیه و آله و یکی از نوادر تاریخ­نگاری برای دوستانم سخت است. شاید به خاطر این است که مانند من، تجربه­ی دیدارهای متعدد را نداشته­اند و از روحیه­ی علامه بی خبر هستند.

علامه از حال و هوای دوستان متوجه حال آن‌ها می­شود و وقتی یکی از همراهان می‌گوید: ابهت شما ما را گرفته است، با همان فارسی دست و پا شکسته و با لبخند می­فرماید: ابهت شما هم مرا گرفت! راحت باشید.

برای احتیاط هم ضبط را روشن می­کنم و هم گوشی را روی حالت ضبط می‌گذارم. این هم بهانه­ای است تا علامه، فضای سنگین اتاق را با مزاحی صمیمی کنند. می پرسند: این ها فروشی است؟ می‌گویم: نه. به قول خود شما نمی­توان به تکنولوژی اعتماد کرد. می­خندند و می­خواهند سر صحبت را باز کنیم و پرسش‌گر باشیم. حضورشان را در شهرم خوش­آمد می­گویم. می­گویند: مشهد، شهر من است.

ملاقات با علامه در یکی از هتل­های مشهد در حوالی حرم رضوی صورت گرفت و ایشان علی رغم حال نامساعد و سرفه­های پیاپی باز هم تواضع پیشه کردند و پاسخ­گوی سؤالات ما بودند.

[انگیزه­ی تألیف کتاب الحیاة السیاسیة للإمام الرضا علیه السلام]

پرسش: شما به مناسبت تألیف کتاب زندگی سیاسی امام هشتم علیه السلام به عنوان خادم فرهنگی امام رضا علیه السلام تقدیر شدید. اجازه بدهید درباره­ی همان کتاب، پرسش‌گر باشم. چرا تصمیم گرفتید این کتاب را به رشته­ی تحریر درآورید؟

پاسخ: در تاریخ سیاسی زندگی امام رضا علیه السلام موضوع ولایت‌عهدی نقش بسیار مهمی دارد. اما نکته­ای که در ماجرای حیات سیاسی امام هشتم علیه السلام مورد پرسش است این است که پذیرش دستیاری یک حاکم ظالم، با مبانی فکری و فقهی شیعه سازگاری ندارد و در مکتب اهل بیت علیهم السلام از محرمات است. پس چگونه است که امام معصوم علیه السلام ولایت‌عهدی مأمون عباسی را می­پذیرد؟ مأمون مردی است که برای به دست آوردن پادشاهی و خلافت، برادر خود را به قتل رسانده و خلافت را از اهل بیت علیهم السلام غصب کرده است. باید به این شبهه درباره­ی حضرت ثامن الحجج علیه السلام پاسخ داده می­شد. زیرا یا باید نعوذ بالله از امامت علی بن موسی الرضا علیه السلام دست برداریم یا اینکه پاسخ این تناقض را بیابیم. بنابراین برای تحکیم عقیده­ی خودم و شیعیان و اثبات حقانیت اهل بیت علیهم السلام به تحقیق درباره­ی این مسأله پرداختم.

[امتیاز تشیع بر سایر ادیان]

شیعه و معتقدین به امامت اهل بیت علیهم السلام باید برای پذیرش هر مسأله­ی اعتقادی و کلامی، دلیل داشته باشند. اینطور نیست که بدون دلیل، سخنی را بپذیرند. این امتیاز تشیع بر دیگر ادیان و مذاهب است. و به همین دلیل برای یافتن پاسخ این پرسش دست به کار شدم([1]). 

[سیره­‌نویسی، روایتگری نیست]

پرسش: نگاهی که شما در نگارش زندگی سیاسی امام هشتم علیه السلام داشته­اید همان نگاه کلامی و اعتقادی است که در نگارش«الصحیح من سیرة النبي الأعظم صلّی الله علیه و آله» داشتید؟

پاسخ: وقتی قرار است تاریخ زندگی پیامبر یا امام معصومی نوشته شود، باید به این نکته توجه کرد که او یک انسان معمولی نیست. کتاب‌هایی که من نوشتم را نگاه کنید؛ روایت تاریخ زندگی یک سیاست‌مدار صرف نیست؛ زندگی پیامبر و امام علی و سایر اهل بیت علیهم السلام است. پیامبر و امام، انسان­های الهی هستند نه انسان­های عادی­ای که بخواهیم روایتگر زندگی سیاسی آن­ها باشیم. سیاست، اخلاق، حکومت، احکام حکومتی و اجتماعیپیامبر و امام، الهی است.

سیره­‌نگاری برای شخصی مثل پیامبر صلّی الله علیه و آله که همه­‌ی حرکات و سکناتش برنامه­‌ی سعادت انسان است، باید همراه با تحلیل کلامی باشد. سیره­‌نویس پیامبر صلّی الله علیه و آله باید علم روان‌شناسی، جامعه­‎شناسی، طب، جغرافیا و تاکتیک جنگی را بداند؛ نه اینکه روایتگر تاریخ از منابع دیگران باشد.

اگر مقصود از تاریخ­‌نویسی برای پیامبر صلّی الله علیه و آله روایت صرف است که در سایر کتاب­ها نوشته شده است.

[اشراف ائمه ^ بر همه‌ی علوم]

 دلیل من بر ضرورت آگاهی تاریخ­نگارِ زندگی پیامبر و اهل بیت علیهم السلام بر این علوم این است که بر اساس اعتقادات ما، این بزرگواران بر همه­ی علوم اشراف داشتند. 

حال اگر کسی بیاید و بگوید فقط تاریخ بنویسیم، به نظر من اشتباه می­کند؛ زیرا نمی­توان مهم­ترین بخش شخصیت پیامبر یا امام یعنی نبوت و امامت را از او جدا کرد. من برهمین اساس و با اعتقاد به مبانی کلامی شیعه به زندگی اهل بیت علیهم السلام سراغ نگارش تاریخ زندگی آن­ها رفته­ام.

[علم را برای حقیقت می­خواهم]

من علم را برای حقیقت می­خواهم و در آخرت نمی­توانم بگویم من برای رضای دیگران، کتابی نوشتم؛ بلکه باید رضایت خداوند را در نظر بگیرم.

[اعتقاد به امامت حضرت رضا× تشیع خالص است]

پرسش: چرا امام هشتم علیه السلام در بین علمای خطه­ی لبنان از ویژگی خاصی برخودار هستند، به گونه­ای که کتاب­های متعددی از سوی آنان برای ایشان به نگارش در آمده است؟

پاسخ: شیعیان لبنان با دیگر شیعیان در اعتقاد به امامان فرقی نمی‌کنند. اما اینکه چرا حضرت رضا علیه السلام؟ باید بگویم که امام رضا علیه السلام یک خصوصیت ویژه دارند و آن اینکه هر کس به امامت ایشان اعتقاد داشته باشد، شیعه­ی خالص است و به انحراف اعتقادی گرفتار نشده است.

 به همین دلیل است که فضلیت زیارت ثامن الائمه علیه السلام حتی از زیارت امام حسین علیه السلام هم بالاتر است. در زیارت امام رضا علیه السلام تنها عاطفه جریان ندارد؛ بلکه محبت همراه با آگاهی و ارتباط پایدار جریان دارد. 

محققان لبنانی هم بنا به سلیقه­ای که دارند و نیز این اعتقاد، علاقه­ی خاصی به امام هشتم علیه السلام دارند.

[مشهد، شهر من است]

پرسش: اجازه بدهید فضای گفت وگو را به سمت و سوی خودمانی­تری ببریم. در ابتدای دیدار فرمودید: «مشهد، شهر من است». می­خواهم دلیل این گفته­ی شما را بدانم.

پاسخ: همه­ی زمین و هر آنچه در آن است از آنِ خدا است. مرزهای جغرافیایی را بشر گذاشته است؛ وگرنه همه­ی زمین در نگاه معرفتی از آنِ خداوند است و بشرحق دارد از آن استفاده کند. از این نظر من می­گویم مشهد نیز شهر من است.

[لذت­بخش­ترین خاطره­ی زیارت]

پرسش: بهترین خاطره­ای که از سفر به مشهد داشتید را برایمان بازگو می­کنید؟

بهترین خاطره، زمانی برای من اتفاق می­افتد که زیارت امام رضا علیه السلام را می‌خوانم؛ چون مضامین زیارت بسیار متعالی است. وقتی به این جمله می رسم که «للَّهُمَّ الْعَنِ الَّذِينَ بَدَّلُوا نِعْمَتَكَ وَ اتَّهَمُوا نَبِيَّكَ وَ جَحَدُوا بِآيَاتِكَ وَ سَخِرُوا بِإِمَامِكَ وَ حَمَلُوا النَّاسَ عَلَى أَكْتَافِ آلِ مُحَمَّدٍ» تأثیر بسیار عمیقی بر من می­گذارد. هر وقت دلم هوای امام رضا علیه السلام را می­کند ـ چه در لبنان و چه در مشهد ـ این یک خط از زیارت را می­خوانم و این لذت­بخش­ترین خاطره­ی زیارت است.  زیرا این بخش زیارت به ما می­فهماند که چه مصائبی بر سر ائمه علیهم السلام ما آمده است.

[پرواز بر فراز حرم]

پرسش: می‌توانم از ماجرای آن زیارت آسمانی هم بپرسم؟

پاسخ: کدام زیات؟

پرسش: پرواز بر فراز حرم.

پاسخ: بله. نوروز سال 1394 به دلیل سردی هوا و کسالتم، سفر به مشهد برایم دست­نیافتنی شده بود. اما باید به دیدار حضرت می­شتافتم. از قم به فرودگاه آمدم و راهی مشهد شدم. این درحالی بود که سرمای هوا برای من بسیار خطرناک بود و هوای مشهد هم خیلی سرد بود. به فرودگاه مشهد که رسیدیم خلبان گفت: امکان فرود نداریم. بر فراز حرم زیارت کرد و ما از همان آسمان زائر آقا شدیم و سپس به تهران بازگشت. امام رضا علیه السلام امام رئوف و کریم است. عرض ارادتی بود و با کرامتش پاسخ گفت. 

[خادم فرهنگی امام رضا×]

پرسش: به چه مناسبتی حضور در جشنواره­ی امام رضا علیه السلام را پذیرفتید؟

پاسخ: به عنوان خادم فرهنگی امام رضا علیه السلام به این جشنواره دعوت شدم.

[ضرورت نگاه علمی به شکل­گیری جریان­های تکفیری]

پرسش: شعارو محور سیاست­گذاری سیزدهمین جشنواره­ی امام رضا علیه السلام معرفی اسلام رحمانی و برائت جهان اسلام از تفکر سلفی و داعش است. برپایی این جشنواره در معرفی چهره­ی حقیقی اسلام چه اندازه مؤثر است؟

پاسخ: قطعاً برپایی جشنواره­ای با این وسعت در معرفی چهره­ی رحمانی شریعت نبوی مؤثر است و البته این، بستگی به وسعت تفکر متولیان امر دارد. اگر هدف این جشنواره، معرفی جریان تکفیری­ها است باید با نگاهی علمی به ابعاد مختلف شکل­گیری این جریان توجه شود. مثلاً داعش چه کرده است که ظرف مدت چهار سال توانست این همه نیرو را برای مبارزه مسلمانان جذب کند؟

[فتنه­انگیزی بین مسلمانان]

کسانی هستند که می­گویند ما شیعه هستیم و مطالبی تحریک­آمیز را مطرح می­کنند؛ در حالی­که ائمه علیهم السلام از این کار نهی می­کنند. افرادی که کانال­های تلویزیونی را در دست گرفته­اند و به همسر و صحابه­ی پیامبر تهمت های ناروا می­زنند. این خلاف مذهب شیعه است. طرح این مسائل، خلاف عقل و دین است. 

البته من معتقد هستم که این افراد، دست­پرورده­ی سازمان­های جاسوسی آمریکا، انگلیس و اسرائیل هستند. هدف این جماعت جز فتنه­انگیزی، کار دیگری نیست.

[بازگشت پیدایش داعش به دولت­های منطقه]

هرچند من این حرکت­های فرهنگی را شایسته می­دانم؛ اما باید به شکل علمی­تر و موشکافانه­تر در قالب سمینارهایی، ابعاد قضیه و شعار شما پیگیری شود. علاوه بر بعد فرهنگی، مسأله­ی پیدایش داعش به دولت­های منطقه باز می­گردد. مسؤولین کشورهای اسلامی باید از این حالت رخوت و شک نسبت به مبارزه با این جریان خارج شوند و جهان اسلام را ازوجود تکفیری­ها نجات بخشند.

[بررسی مباحث با نگاهی عالمانه]

پرسش: به عنوان خادم فرهنگی امام رضا علیه السلام چه پیشنهادی برای متعالی شدن جشنواره­ی بین المللی امام رضا علیه السلام دارید؟

پاسخ: باید مباحثی را که دوستان در جشنواره دنبال می‌کنند، با نگاهی عالمانه بررسی شود.

([1]) بخشی از مطالب اين مصاحبه در مصاحبه‌ی ولايت‌عهدى امام هشتم عليه السلام و تقويت جريان روشن‌فكری شيعه آمده بود  و به منظور جلوگیری از تکرار ملال‌آور مطالب، از این مصاحبه حذف شد.


منبع: رايحه‌ی رضوی، شماره 3 ص 78 ـ 83 (ويژه‌نامه‌ی سیزدهمین جشنواره‌ی بین‌المللی امام رضا علیه السلام)، مصاحبه‌کننده: طیبه مروت.